Kan je een land, een volk, een cultuur écht begrijpen zonder de taal te spreken of te lezen?

Regelmatig sta ik even stil. Dat is geen fout in het leven – integendeel. Het liefst doe ik dat in China: te midden van razendsnelle, verkeersagressieve koeriers, een Chinees theaterstuk, een stand-upcomedyvoorstelling of tijdens een bezoek aan een museum. Noem het gerust een korte inleefperiode in het dagelijkse Chinese leven. Ik steek telkens veel op over de samenleving en keer altijd terug met verhalen die blijven hangen.

Veertig jaar geleden zette ik voor het eerst voet op Chinese bodem. Tijdens dat studieverblijf schreef ik over mijn eerste indrukken voor een Vlaamse krant. Nu is het een mooi moment om die twee periodes naast elkaar te leggen.

Signaal

Aan een Chinese krantenkiosk – een van de weinigen die de digitale wedloop heeft overleefd – koop ik mijn favoriete Chineestalige magazines. Maar geen enkele van mijn betaalapps werkt. Geen verbinding. Geen signaal. “Je bent niet de eerste,” merkt de doorgewinterde verkoper op. “We worden deze dagen verpletterd door het Nationaal Examen.” Natuurlijk, het valt me ineens te binnen: we zitten midden in de hoogmis van het Chinese onderwijs.

Verspreid over het land nemen meer dan dertien miljoen laatstejaarsleerlingen deel aan het toelatingsexamen voor het hoger onderwijs. Het is in hun leven een eerste grote strijd. Wie hoog scoort, bemachtigt een plek aan een topuniversiteit zoals Tsinghua of Fudan. Wie minder goed presteert, moet zich tevredenstellen met een lager gerangschikte, vaak regionale instelling.

In de metro, kort na mijn kioskbezoek, verschijnen op de informatieschermen mededelingen over de aankomende treinen. In een Chineestalige boodschap – onbegrijpelijk voor wie het schrift niet kent – deelt het Ministerie van Verkeer het volgende mee: Tussen 7 en 10 juni wordt iedereen aangemoedigd om zoveel mogelijk het openbaar vervoer te gebruiken. Dit om verkeerspieken te vermijden en de wegen vrij te houden. De examenkandidaten en hun begeleiders krijgen het advies om vooraf al eens de examenlocatie te bezoeken. En tot slot: een warme wens van succes aan alle deelnemers – als bemoedigend signaal van de overheid.

Zelfvertrouwen

Terwijl het Nationale Examen het land in zijn greep houdt, zie ik in de winkelwandelstraat een ander soort momentopname van het moderne China. Twee giechelende vriendinnen flaneren wat onwennig door de straat in Hanfu-klederdracht, de traditionele kleding uit keizerlijke tijden.

Waarom ze daarvoor kiezen? “We vinden het gewoon mooi,” zeggen ze. “Er hangt zoveel geschiedenis aan vast.” De exacte periode waaruit de kleding komt, lijkt hen minder te deren. Nieuwsgierig stel ik de vraag ook aan een AI-chatbot. Deepseek heeft me de dag voordien nog hopeloos verkeerd gestuurd toen ik een route opvroeg, dus probeer ik het nu met de Chineestalige Doubao: De Hanfu verwijst in oorsprong naar de Han-dynastie, die liep van 200 voor tot 200 na het begin van onze tijdrekening. Maar de stijl is niet beperkt tot die periode: elementen ervan duiken ook op in kleding uit vroegere en latere dynastieën.

Wat begon als een historische verwijzing, is vandaag uitgegroeid tot een cultureel statement. Deze herwaardering van traditionele kleding is een teken van Chinees zelfvertrouwen, een vorm van trots in een wereld die vaak door westerse trends wordt gedomineerd. Hanfu is tegelijk een herinnering aan het verleden én een hedendaagse uitdrukking van nationale identiteit.

Karakter

Tijdens de metrorit terug naar mijn hotel valt mijn oog op een tatoeage op de arm van een medereiziger. Voor alle duidelijkheid: het is niet mijn gewoonte om Chinese lichamen te bestuderen op tattoos, zeker niet op karakters. Je weet tenslotte nooit welke persoonlijke of culturele betekenis eraan vasthangt.

Toch valt deze me op. Steeds vaker zie ik Chinezen met tatoeages — iets wat jarenlang vrijwel ondenkbaar was. Het karakter op zijn arm is ‘ren’ (忍), wat zoveel betekent als ‘loslaten’ of ‘verdragen’. Ai toch, denk ik. Zelfs hier, tot in het hart van China, duiken nu zulke universele levenswijsheden op, in inkt op huid.

Terug in mijn hotel blader ik door de magazines die ik eerder kocht. Een ochtend lang ben ik gewoon goedgezind. Ver weg van de drukte, ver weg ook van tattoo-karakters die me aansporen tot ‘loslaten’. De artikels brengen me naar andere vragen. Bijvoorbeeld: wat betekent het om ouder te worden in een land als China?

Statistieken tonen dat China vandaag ruim 310 miljoen mensen telt van 60 jaar en ouder — van wie zo’n 40 miljoen als sterk hulpbehoevend worden beschouwd. De vergrijzing is niet langer een verre toekomst: ze is realiteit. De verkoop van hoortoestellen is recent verdubbeld. Douchestoelen zijn plots een hype. En het aantal renovaties in huishoudens  van ouderen is de voorbije jaren sterk gestegen. Maar dat legt ook pijnpunten bloot: inefficiënte verbouwingen, een slecht afgestemde markt, tekorten aan zorgoplossingen.

Zoals Chinezen het zelf verwoorden: “Het gaat niet enkel over zelfstandig blijven wonen, maar over waardig ouder worden.” De hoop ligt — opnieuw — bij technologie: slimme woningen, zorgrobots, wearables. Tegelijk blijft er een spanningsveld tussen traditie en moderniteit. Want hoewel veel ouderen nog bij hun kinderen wonen, verandert ook dat langzaam. Steeds vaker moeten families improviseren in de zorg voor hun ouders, in een samenleving die razendsnel moderniseert.

In een ander artikel lees ik over de diepe rusteloosheid die het hedendaagse China lijkt te doordringen. Volgens sommige waarnemers kent die rusteloosheid drie gezichten: Chinezen kunnen niet rusten, durven niet rusten, en willen zelfs niet rusten.

Niet in staat te rusten. In sollicitatiegesprekken gaat het steevast over twee dingen: hoe stressbestendig je bent en of je bereid bent structureel overuren te maken. Werken tot uitputting toe is geen uitzondering, maar eerder een verwachte norm. Voor rust is simpelweg geen ruimte in het systeem.

Niet durven rusten. De Chinese arbeidsethos heeft een diepe ideologische wortel. Hard werken is niet alleen economisch noodzakelijk, maar ook cultureel en moreel juist. Je wil niet de zwakke schakel zijn, niet de ‘luiaard’ in een collectief dat zich uit de armoede heeft gewerkt.

Niet willen rusten. Rust brengt spanning met zich mee. Chinees Nieuwjaar bijvoorbeeld — het moment bij uitstek om te ontspannen — roept bij velen juist stress op: de angst voor een lage eindejaarbonus, de chaos van de massale terugkeer naar het ouderlijk huis, het verplichte sociale contact. Er is angst voor vragen over salaris en carrière,  over trouwen en kinderen krijgen.

Mysterie

Veertig jaar geleden schreef ik in een Vlaamse krant dat China helemaal niet zo mysterieus is als wij vaak denken. “Het wordt tijd dat we die geheimzinnigheid loslaten,” verklaarde ik toen zelfverzekerd. Ik herinner me hoe de spontaniteit van de mensen me trof, en hoe het straatbeeld werd gedomineerd door een eindeloze stroom fietsers.

Nu, aan het eind van weer eens een nieuwe inleefweek ter plaatse, heb ik opnieuw veel Chinees gehoord, gezien, gesproken. Ik heb kranten gelezen, met AI-robots gepraat, me verbaasd over klederdracht, technologie, onderwijsdruk, ouderenzorg en culturele trots.

Ik vraag me toch af. Hoeveel moet je wel missen van de essentie in een samenleving als je in China rondloopt en geen Chinees spreekt of leest? Kan iemand China, de Chinezen, de Chinese cultuur écht begrijpen – er iets wezenlijks over zeggen – als je geen Chinees spreekt of leest?

In een wereld waarin iedereen een mening over China lijkt te hebben, vaak zonder kennis van het Chinees, is die vraag urgenter dan ooit.

Mijn Chinese vrienden zijn heel duidelijk in hun antwoord: onmogelijk!

Gelijk hebben ze!

(WP)

-------

Chinees leren in Vlaanderen kan op verschillende manieren:– aan twee universiteiten,– via meerdere CVO’s,– online één-op-één,– of via de Chinese Open University.

Chinability© bekijkt China niet louter als een Staat, maar als een samenleven van generaties binnen een unieke sociaal-culturele ruimte.Het begrijpen van die generaties – die overigens niet te vangen zijn in Angelsaksische labels als babyboomers of Generatie X, Y en Z – is essentieel. Chinability© baseert haar scherpe, onafhankelijke China-analyses uitsluitend op Chineestalige bronnen uit China én op regelmatige gesprekken met Chinezen in hun eigen taal.